Το Σύστημα ως Εχθρός

 

   Το Σύστημα ως Εχθρός, αλλά τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους;

Γράφει ο Δημήτρης Σκουτέρης

Το Παράδοξο της επίκλησης τεχνητά κατασκευασμένης Εχθρότητας

Σε έναν κόσμο που φαίνεται διαρκώς διχασμένος, η φράση "Ο εχθρός είναι το ίδιο το σύστημα που χρειάζεται έναν εχθρό" αποκαλύπτει τον κρυφό μηχανισμό πολλών σύγχρονων καταστάσεων. Αυτή η ιδέα δεν μας καλεί απλώς να αναγνωρίσουμε έναν νέο εχθρό, αλλά να απομυθοποιήσουμε το ίδιο το σύστημα που γεννά και τρέφεται από την εχθρότητα, δηλαδή είτε υπαρκτών είτε φαντασιακών εχθρών. Κι εδώ, οι αιωνίως επίκαιροι στίχοι του Κωνσταντίνου Καβάφη από το "Περιμένοντας τους Βαρβάρους" ρίχνουν μια οξεία, ποιητική φωτιά πάνω σε αυτή την αλήθεια:

«Γιατί ενύχτωσε κι οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ' τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.
Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.»

Το Σύστημα και η Αναγκαιότητα του "Εχθρού" (ή και των Βαρβάρων)

Όπως στο ποίημα του Καβάφη όλη η κοινωνία οργανώνεται γύρω από την αναμονή – και την ανάγκη – των βαρβάρων, έτσι και τα σύγχρονα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά συστήματα συχνά δεν είναι απλώς αντιδραστικά, αλλά στην πράξη δημιουργούν ή μεγεθύνουν την απειλή του "εχθρού" για να επιβιώσουν και να ακμάσουν. Γιατί άραγε να χρειάζονται τον «εχθρό»;

1.     Για να δικαιολογήσουν την Συσσώρευση Δύναμης: Συστήματα που βασίζονται στην άνιση κατανομή, τον έλεγχο ή την εκμετάλλευση, χρειάζονται έναν εξωτερικό κίνδυνο (πραγματικό ή φανταστικό) για να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους και να διατηρήσουν την εσωτερική τους συνοχή. Ο "βάρβαρος" (ο τρομοκράτης, ο μετανάστης, ο πολιτικός αντίπαλος, η διαφορετική ιδεολογία) γίνεται η αιτιολογία για αυστηρό έλεγχο, τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες, περιορισμό ελευθεριών και για την απομάκρυνση της προσοχής από τις εσωτερικές αδυναμίες ή αδικίες του συστήματος. Χωρίς αυτόν τον "βάρβαρο", το σύστημα θα έπρεπε να δικαιολογήσει τη δική του δομή και εξουσία.

2.     Για να επιτύχουν την αναγκαία συνοχή και υποταγή μέσω της Αντιπαράθεσης: Το "Εμείς" ορίζεται έντονα έναντι ενός απειλητικού "Εκείνοι". Όπως οι πολίτες του Καβάφη ορίζονταν από την αναμονή των βαρβάρων, έτσι και τα σύγχρονα συστήματα τροφοδοτούν αυτή τη διχοτόμηση. Η αίσθηση ότι ανήκουμε σε μια πολιορκημένη ομάδα ενισχύει την υπακοή και την πίστη στο σύστημα. Η τεχνητή κατασκευή εχθρών γίνεται εργαλείο συνοχής-υποταγής-χειραγώγησης και κτήσης ψυχοκοινωνικής ταυτότητας.

3.     Για να διατηρείται το σύστημα στο διηνεκές μέσω της Μόνιμης Απειλής: Αν εξαφανιστεί ο "εχθρός", το σύστημα κλονίζεται βαθιά. Ποιος ο σκοπός του; Πού κατευθύνονται οι πόροι; Ένα σύστημα που ορίζεται από την κατασκευή εχθρών χρειάζεται μόνιμη απειλή για να επιβιώσει. Η "ειρήνη" ή η έλλειψη εξωτερικού εχθρού μπορεί να είναι πραγματικά καταστροφική για την ύπαρξή του, όπως διαπιστώνουν με τρόμο οι κάτοικοι του ποιήματος του Καβάφη: 

«Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς βαρβάρους.

 Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.» 

Η σύγκρουση δεν είναι δυστύχημα, αλλά αναγκαίο καύσιμο για τη λειτουργία του συστήματος.

Εντοπίζουμε και απομυθοποιούμε τις διαδικασίες που εφαρμόζονται από το σύστημα.

  1. Αναγνώριση των «βαρβάρων» του Συστήματος . Το πρώτο βήμα είναι να εντοπίσουμε με σαφήνεια πότε και πώς το σύστημα δημιουργεί ή μεγεθύνει "βαρβάρους" για το δικό του όφελος . Επισημαίνουμε ότι ο όρος ΣΥΣΤΗΜΑ δυνατόν να περιλαμβάνει κόμμα- οικονομικό μοντέλο- εθνικιστική ρητορική- κοινωνικούς θεσμούς-υπερεθνικούς οργανισμούς.   Αυτή ακριβώς η αυτογνωσία στην είναι σε διαπροσωπικό επίπεδο οδυνηρή. Αποκαλύπτονται πολλές φορές πρόσωπα, πράγματα , καταστάσεις που δυνατόν να προκαλέσουν οικονομικές, συναισθηματικές, ψυχοκοινωνικές  μεταβολές, λόγω και της ενδεχόμενης σχέσης μας με αυτούς τους "βαρβάρους".

2. Αποσύνθεση και Απομόνωση των κοινωνικά κατασκευασμένων πεποιθήσεων μας.  Αφού αναγνωρίσουμε την ανάγκη του συστήματος για "βαρβάρους", πρέπει να αποσυνθέσουμε τις πεποιθήσεις μας. Πόσο από την αντίληψή μας για τον "εχθρό" είναι πραγματική εμπειρία και πόσο προέρχεται από αφηγήματα που εξυπηρετούν το σύστημα; Αυτό είναι το βήμα της κάθαρσης, όπου ξεχωρίζουμε την πραγματική απειλή από την κατασκευασμένη, την ανθρώπινη πλευρά του "άλλου" από την καρικατούρα του "βαρβάρου".

3.Η Απομυθοποίηση για μια Νέα Αρχή . Εδώ επέρχεται η ριζική μεταμόρφωση. Δεν πρόκειται απλώς να καταργήσουμε την έννοια του εχθρού, αλλά να τη μετασχηματίσουμε. Αντί να επικεντρωνόμαστε στον "βάρβαρο"-πρόσωπο ή ομάδα ή ιδεοληψία, στρέφουμε την προσοχή στο σύστημα που παράγει και τροφοδοτεί την ανάγκη για εχθρούς. Ο "εχθρός" μεταμορφώνεται από εξωτερική απειλή σε ένδειξη δυσλειτουργίας του συστήματος, σε κρίσιμο σύνδεσμο για την κατανόηση των δομικών αδικιών και ανισοτήτων. Η ενέργεια που αφιερώναμε στο μίσος ή τον φόβο για τους "βαρβάρους" μετατρέπεται σε ενέργεια για ανάλυση και δράση ενάντια στα  συστήματα που τους δημιουργούν ως τις δήθεν "ΛΥΣΕΙΣ" για τα δικά τους προβλήματα. Είναι η σύνθεση της νέας γνώσης και δράσης (ο πνευματικός "χρυσός") που αναζητά πραγματικές λύσεις πέρα από την κατασκευή εχθρών.

Από τη Θεωρία στην Πράξη: Απαντώντας στο "Τι Θα Γίνουμε Χωρίς Βαρβάρους;"

Η επίγνωση που ζητά αλλά και εισφέρει ο Καβάφης απαιτούν συγκεκριμένες στάσεις:

1.     Κριτική Ψυχραιμία και Απομυθοποίηση Αφηγημάτων: Να αναγνωρίζουμε και να αμφισβητούμε ρητορική που επιδιώκει να ενοποιήσει μέσω εχθρότητας ("βαρβάρων"). Να ρωτάμε: «Ποιος ωφελείται όταν αυτή η ομάδα παρουσιάζεται ως υπαρξιακή απειλή;» Να ψάχνουμε τα συμφέροντα πίσω από την κατασκευή του "εχθρού".

2.     «Απομάκρυνση» από τους "Βαρβάρους". Επικεντρώνουμε στα λογής Συστήματα: Αντί να κατηγορούμε αποκλειστικά άτομα ή ομάδες ως "βαρβάρους", να αναζητούμε τις δομικές αιτίες γένεσης της σύγκρουσης. Ποια ανισότητα, ποια δυσλειτουργία, ποιο ιστορικό τραύμα τροφοδοτεί αυτή την διάσταση; Πώς το τρέχον σύστημα διαιωνίζει αυτές τις συνθήκες και χρειάζεται την κατασκευή εχθρών για να αποσπά την προσοχή;

3.     Κατασκευή Εναλλακτικών Πέρα από τους «εχθρούς». Στηρίζουμε και συμμετέχουμε σε ομάδες, κινήματα, φορείς  ιδεολογιών που οικοδομούν την ταυτότητα και την κοινωνική συνοχή σε θετικούς, συμπεριληπτικούς όρους, όχι σε αντιπαράθεση με έναν δήθεν "βάρβαρο". Αναζητούμε κοινές αξίες και ανθρώπινες ανάγκες πέρα από τα τεχνητά σύνορα του φόβου. Αυτή είναι η πραγματική απάντηση στο "τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους": θα χτίσουμε κοινωνίες που δεν εξαρτώνται από εχθρούς για τη συνοχή τους.

4.     Ανάληψη Προσωπικής Ευθύνης.  Απομάκρυνση από το Ρόλο του "Πολίτη σε αναμονή". Αναγνωρίζουμε με ειλικρίνεια πού και πώς εμείς οι ίδιοι εμπλέκομαι σε κύκλους εχθρότητας - είτε προσωπικά, είτε ως μέλη ομάδων που περιμένουν τους "βαρβάρους". Πόσο εύκολα αποδεχόμαστε το αφήγημα; Η εσωτερική γαλήνη και η κριτική διείσδυση είναι όπλα κατά του συστήματος που τρέφεται από την αναταραχή και την αναμονή.

Η Επανάσταση της Αντίληψης και η Αναζήτηση Πραγματικών Λύσεων

Η πρόκληση της φράσης "ο εχθρός είναι το σύστημα" και η οδυνηρή ερώτηση του Καβάφη:

 – «Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς βαρβάρους.

 Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις» ,

 δεν μας καλούν να βρούμε νέους, "καλύτερους" εχθρούς. Μας καλούν σε μια βαθιά αξιοποίηση της αντίληψης και της δράσης:

 να μετατρέψουμε την ενέργεια που καταναλώνεται στο φοβικό σύνδρομο και την καταπολέμηση "βαρβάρων" σε ενέργεια κριτικής κατανόησης και δομικής αλλαγής. Απαιτεί να μετατοπίσουμε το βάρος από την καταδίκη του "άλλου" στην απομυθοποίηση των συστημάτων που χρειάζονται αυτήν την εχθρότητα για να επιβιώσουν.

Αυτή η προσέγγιση είναι ριζικά ενεργητική. Απορρίπτοντας τον ρόλο του πολίτη που περιμένει ανήσυχα τους βαρβάρους – είτε ως τρομοκρατημένο θύμα, είτε ως επαναστάτη εναντίον ενός ψευδώς καθορισμένου εχθρού – αναλαμβάνουμε την ευθύνη να δούμε πέρα από το σκηνικό. Εντοπίζουμε τον πραγματικό μηχανισμό που μετατρέπει ανθρώπους σε "βαρβάρους" και "λύσεις" στα δικά του αδιέξοδα. Σε αυτή τη μεταμόρφωση της συνείδησης βρίσκεται ο πραγματικός "χρυσός": η δυνατότητα να απαντήσουμε στο "τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους" χτίζοντας κοινωνίες που βασίζονται όχι στον φόβο και την εχθρότητα, αλλά στην κατανόηση, τη δικαιοσύνη και την αυθεντική αλληλεγγύη. Κοινωνίες που βρίσκουν τις λύσεις τους στην ανθρωπιά και τη δομική υγεία, όχι στην αναμονή του επόμενου εχθρού. Αυτό είναι το ισχυρότερο αντίδοτο στο σύστημα που ζει και αναπνέει την αναγκαιότητα ενός "βαρβάρου".

Το Σύστημα μας ταλανίζει διαρκώς . Δεν έχετε παρά να αναλογισθείτε περιπτώσεις όπως:

Την κυβέρνηση της ΝΔ με το Μητσοτάκη. Ενδεικτικά αξιολογείστε τους μαζί με τα συστημικά ΜΜΕ-το σύστημα δικαστικής εξουσίας, που πόρρω απέχει από την απονομή Δικαιοσύνης -τα καρτέλ & τους ολιγάρχες στην ενέργεια/επικοινωνίες/γάλα/ super market /αλυσίδα/μεταποίηση/υγεία/ακτοπλοΐα. Ενδεικτικές οι περιπτώσεις του εγκλήματος των Τεμπών-του ΟΠΕΚΕΠΕ-των Υποκλοπών-της διαχείρισης του covid19-της διαχείρισης των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Των ΗΠΑ του Τραμπ. Κατηγορεί ότι σχεδόν οι πάντες εκμεταλλεύονται τις ΗΠΑ, όταν επιβάλλει δασμούς ανατρέποντας την επισιτιστική ασφάλεια-τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες-την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα-τις νόρμες του ΠΟΕ. Επισημαίνω ότι επέβαλε στην υποτελή ηγεσία της ΕΕ συνθήκες άνισης ανταλλαγής ΗΠΑ με ΕΕ απαιτώντας τουλάχιστον 1,3 τρις από τους ευρωπαίους για να τους πουλήσει LNG και για να μεταφερθούν ευρωπαϊκοί πόροι στη χώρα του ως επενδύσεις. Για να μην αναφερθούμε στις περίπου 750 βάσεις των ΗΠΑ παγκοσμίως, ούτε για την υποχρέωση αγοράς αμερικάνικων οπλικών συστημάτων.

Μήπως τήρησαν ΗΠΑ και Ευρωπαίοι μέλη του ΝΑΤΟ την δέσμευση τους να μην εντάξουν στο ΝΑΤΟ τις χώρες που γειτνιάζουν στην Ρωσία; Φταίει ο Πούτιν για την Ουκρανία που την ήθελαν να εντάσσεται στο ΝΑΤΟ; Αλήθεια τώρα; Πως θα αντιδρούσαν αν η Ρωσία ή η Κίνα ανέπτυσσαν βάσεις τους στο Μεξικό ή και στον Καναδά;        

*Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι πολιτικός αναλυτής, skouterisd@gmail.com, https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94, @dim1956.bsky.social, @skouterisd, https://skouterisd.blogspot.com.