Η ΠΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

                      Δύο αφηγήσεις για τον 21ο Αιώνα: Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» αλλά 

                            και η «Αρμονία στην Ποικιλομορφία»

                                       Γράφει ο Δημήτρης Σκουτέρης

Στον δημόσιο διάλογο για τη διεθνή πολιτική συναντούμε όλο και συχνότερα έννοιες όπως η «Παγίδα του Θουκυδίδη», η «Συμμαχία των Πέντε Ματιών», το «Δόγμα του Μέσου» και η «Αρμονία στην Ποικιλομορφία». Προφανώς δεν πρόκειται για απλές μεταφορές φράσεων, αλλά για συμβολικές πυξίδες που αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικά κέντρα ισχύος αντιλαμβάνονται την παγκόσμια τάξη.

Κατά την δυτική αφήγηση είναι αναπόφευκτη η σύγκρουση

Ο «νοητικός ζουρλομανδύας» της Παγίδας του Θουκυδίδη εκφράζει μια μοιρολατρική ανάγνωση: όταν μια ανερχόμενη δύναμη απειλεί την κυριαρχία μιας κατεστημένης, ο πόλεμος είναι σχεδόν αναπόφευκτος. Σήμερα, αυτή η αναλογία χρησιμοποιείται για να περιγραφεί η αντιπαράθεση ΗΠΑ–Κίνας. Η Ουάσιγκτον, αντί να βλέπει την άνοδο της Κίνας ως μια πιθανή ευκαιρία για συνεργασία, συχνά τη διαβάζει ως απειλή. Εδώ εντάσσεται και η Συμμαχία των Πέντε Ματιών: ένα πανίσχυρο δίκτυο πληροφοριών ΗΠΑ, Βρετανίας, Καναδά, Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας ,που  μεταξύ άλλων στοχεύει και στον περιορισμό της κινεζικής επιρροής.

Η προσέγγιση αυτή συνδέεται με τις πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ. Οι δασμοί που ξεκίνησε να επιβάλλει από το 2018 κατά των κινεζικών προϊόντων – και που συνεχίστηκαν, με μικρές διαφοροποιήσεις, και από τον Τζο Μπάιντεν – εξέφρασαν την επιλογή του οικονομικού προστατευτισμού και της εμπορικής αντιπαράθεσης. Ακόμα και σήμερα απειλεί κατά καιρούς για δασμούς μέχρι 145%, αλλά δεν έχει τολμήσει να υπογράψει τέτοιο διάταγμα.

 Παράλληλα, ο ίδιος Τραμπ δεν διστάζει να προβάλλει τον εαυτό του ως ειρηνοποιό, επιδιώκοντας ακόμα και υποψηφιότητα για το Νόμπελ Ειρήνης. Επικαλείται «ειρηνευτικές πρωτοβουλίες» του άλλοτε στην κορεατική χερσόνησο-άλλοτε στην Αφρική- ή και στη Μέση Ανατολή- ή και στη σύρραξη Ινδίας-Πακιστάν. Πρόκειται για το παράδοξο της αμερικανικής πολιτικής: συνδυασμός σκληρού ανταγωνισμού με μια ρητορική επιλεκτικής ειρήνευσης.

Η εναλλακτική ασιατική αφήγηση: «μέτρο και αρμονία»

Απέναντι σε αυτήν την αντίληψη, η Κίνα και άλλες χώρες της Ασίας προτάσσουν διαφορετικά σχήματα σκέψης. Το «Δόγμα του Μέσου», αντλημένο από την αριστοτελική αλλά και κομφουκιανή παράδοση, επισημαίνει ότι η αρετή βρίσκεται στο μέτρο, μακριά από υπερβολές και ακραίες συγκρούσεις. Στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής αυτό νοηματοδοτεί την στρατηγική της εξισορρόπησης: ούτε υποταγή, ούτε μετωπική ρήξη. Ιδού η αυθεντική εφαρμογή του αρχαιοελληνικού οικουμενισμού όπως τακτοποιήθηκε με το ρητό «Μέτρον Άριστον»    

Αντίστοιχα, η «Αρμονία στην Ποικιλομορφία» προβάλλεται από το Πεκίνο ως θεμέλιο της πολυμέρειας: οι διαφορετικοί πολιτισμοί και συστήματα μπορούν να συνυπάρξουν, αρκεί να υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός. Είναι η δύναμη της Ενότητας των αντιθέτων. Είναι η κυριαρχία του «ΟΛΟΝ» έναντι του «ΜΕΡΟΥΣ».  Είναι η κινεζική απάντηση στη λογική της «αναπόφευκτης σύγκρουσης» που κυριαρχεί στον δυτικό λόγο.

Ο ρόλος των BRICS και του SCO

Αυτή η διαφοροποίηση δεν μένει μόνο στο επίπεδο της ρητορικής, αλλά αποκτά υλική υπόσταση σε νέους θεσμούς. Οι BRICS (αρχικά μέλη Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική – και πλέον με τα μέλη-εταίρους αγγίζουν τις είκοσι χώρες) αναδύονται ως αντίβαρο στην G7, προβάλλοντας μια ατζέντα οικονομικής συνεργασίας που δεν καθορίζεται από την Ουάσιγκτον ή τις Βρυξέλλες, ή τα οποιαδήποτε δυτικά κέντρα αποφάσεων.

Παράλληλα, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία Κίνας και Ρωσίας, εξελίσσεται σε πλατφόρμα ασφάλειας και οικονομίας που αγκαλιάζει την Κεντρική και Νότια Ασία (καλύπτει τον ευαίσθητο χώρο της Ευρασίας). Η Σύνοδος του SCO στην Κίνα, στις 31 Αυγούστου-1^η Σεπτεμβρίου, δείχνει ακριβώς αυτήν την εναλλακτική αρχιτεκτονική διεθνών σχέσεων. Πρόκειται για χώρους όπου κυριαρχεί η λογική της «ποικιλομορφίας» και όχι η πίεση προς ομοιομορφία ακόμα και δια του καταναγκασμού.

Οι δύο δρόμοι

Οι τέσσερις έννοιες, συμβολικές Πυξίδες τις αποκαλέσαμε – η Παγίδα του Θουκυδίδη, τα Πέντε Μάτια, το Δόγμα του Μέσου, η  Αρμονία στην Ποικιλομορφία – σκιαγραφούν δύο αντίθετες αφηγήσεις για τον 21ο αιώνα. Η πρώτη, κυρίαρχη στη Δύση, βλέπει τον κόσμο ως μηδενικό άθροισμα: η άνοδος του ενός σημαίνει την πτώση του άλλου. Η δεύτερη, που προβάλλεται από την Ανατολή και τους νέους διεθνείς θεσμούς, επιδιώκει μια  πολυφωνική-πολυπολική παγκόσμια κοινότητα, όπου οι διαφορές δεν οδηγούν αναγκαστικά σε σύγκρουση αλλά μπορούν να γίνουν πηγή δημιουργικής συνύπαρξης.

Η επιλογή δεν είναι μόνο φιλοσοφική-ιδεολογική. Έχει συνέπειες στην οικονομία, στο εμπόριο, στην ασφάλεια, στην τεχνολογική πρόοδο. Η πρόκληση για τις κοινωνίες – και για την Ελλάδα – είναι να μην εγκλωβιστούν στον «νοητικό ζουρλομανδύα» της μοιραίας αντιπαράθεσης (δεν χρειάζεται να κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Ρωσίας ο πρωθυπουργός), αλλά να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που προσφέρει η «αρμονία στην ποικιλομορφία».

Εξάλλου, η ελληνική παράδοση μάς θυμίζει ότι «μέτρον άριστον»· το μέτρο και η ισορροπία οδηγούν σε ανθεκτικότητα και ειρήνη. Και όπως οι αρχαίοι Έλληνες καλλιέργησαν έναν Οικουμενισμό που δεν ταυτίζεται με την ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση, έτσι και σήμερα η Ελλάδα μπορεί να εμπνεύσει έναν δρόμο που συνδυάζει την ταυτότητα με τον διάλογο, το μέτρο με την ανοιχτότητα – μια γέφυρα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. Εις αναζήτηση προθύμων Νεοελλήνων…

 

Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι πολιτικός αναλυτής, skouterisd@gmail.com, https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94, @dim1956.bsky.social, @skouterisd, https://skouterisd.blogspot.com.