PAX

                                        Pax Americana           VS               Pax Sinica 

  

Γράφει ο Δημήτρης Σκουτέρης

Στο πολυκύμαντο τοπίο της σύγχρονης γεωπολιτικής, δύο αντιφατικές φιλοσοφίες ανταγωνίζονται για να καθορίσουν το μέλλον του διεθνούς συστήματος: Η Pax Sinica (Κινέζικη Ειρήνη) που προωθείται από το Πεκίνο, και η Pax Americana (Αμερικανική Ειρήνη), που επικρατούσε τις τελευταίες δεκαετίες. Η σύγκρουση αυτή δεν είναι μόνο γεωστρατηγική, αλλά και ιδεολογική, αφορά δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη διακυβέρνηση του παγκόσμιου χώρου.

                                               Pax Americana 

 Η «Ειρήνη» της Υπεροπλίας και του Οικονομικού Ελέγχου

Ο όρος Pax Americana (Λατινικά: «Αμερικανική Ειρήνη») είναι σκόπιμα διαμορφωμένος κατά το πρότυπο παλαιότερων ιστορικών περιόδων ηγεμονίας, όπως η Pax Romana της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή η Pax Britannica της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Αναφέρεται στην περίοδο σχετικής ηρεμίας που ακολούθησε το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (1945), κατά την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες αναδείχθηκαν ως η κύρια οικονομική, πολιτιστική και στρατιωτική δύναμη παγκοσμίως, επιβάλλοντας  τους όρους της παγκόσμιας τάξης.

Το κεντρικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η μονοπολική δομή της παγκόσμιας εξουσίας, δηλαδή η οργάνωση του κόσμου γύρω από ένα μόνο κέντρο ισχύος. Η αμερικανική ηγεσία στηριζόταν σε έναν συνδυασμό οικονομικών θεσμών (όπως το Σχέδιο Marshall), συλλογικών αμυντικών συμφώνων (όπως το ΝΑΤΟ), και στη αδιαμφισβήτητη στρατιωτική υπεροχή και στην ικανότητα για μονομερείς παρεμβάσεις.

Στρατιωτική Υπερδύναμη και Παγκόσμιο Δίκτυο Βάσεων

Ο πιο ουσιαστικός πυλώνας της Pax Americana είναι η τεράστια στρατιωτική της ισχύς Οι ΗΠΑ διατηρούν πάνω από 750 στρατιωτικές βάσεις σε πάνω από 80 χώρες παγκοσμίως, με δαπάνες άμυνας που κυμαίνονται μεταξύ $800 δισεκατομμυρίων ως $ 1 τρις ετησίως, δηλαδή όσα αθροιστικά δαπανούν οι10 χώρες που έπονται των ΗΠΑ. Αυτό το δίκτυο επιτρέπει στις ΗΠΑ να προβάλλουν αλλά και να επιβάλλουν παντοιοτρόπως την ισχύ τους σε κάθε γωνιά του πλανήτη επιβάλλοντας τη «ειρήνη» τους μέσω της άμεσης παρουσίας τους.

Ο Οικονομικός στραγγαλισμός  και η «Ήπια Δύναμη» (Soft Power)

Παράλληλα, η αμερικανική ηγεμονία ενισχύθηκε μέσω οικονομικών μηχανισμών. Θεσμοί όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα, με δομές ψήφου που ευνοούν τις ΗΠΑ, χρησιμοποιήθηκαν για την προώθηση της αμερικανικής οικονομικής ατζέντας και την επιβολή πολιτικών προσαρμογής. Η USAID και άλλοι φορείς «ήπιας δύναμης» ξόδεψαν δισεκατομμύρια για την προώθηση του «αμερικανικού μοντέλου ανάπτυξης, δημοκρατίας και πολιτισμού», δημιουργώντας μια παγκόσμια αίσθηση της αμερικανικής πολιτισμικής κυριαρχίας.

Όπως επισημαίνουν αναλυτές, αυτό το μοντέλο συχνά εκφραζόταν μέσω της «διπλωματίας των κανονιοφόρων», μιας πολιτικής όπου η στρατιωτική ισχύς χρησιμοποιείται για να επιβληθούν οι αμερικανικές θέσεις. Αυτό φαίνεται σε μια σειρά από συρράξεις και πραξικοπήματα που σημάδεψαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και όχι μόνον. Φτάνει να θυμηθούμε τον Πόλεμο της Κορέας -αυτόν του Βιετνάμ-αλλά και τις πραξικοπηματικές επεμβάσεις στη Γουατεμάλα (1954)-στην Ελλάδα (1967)-στη Χιλή (1973)-την Κύπρο καθώς και τους πρόσφατους πολέμους στην Σερβία- στο Ιράκ-στο Αφγανιστάν. Η «ειρήνη» αυτή ήταν συχνά επιλεκτική, επικρατούσε μεταξύ των μητροπόλεων του καπιταλισμού, αλλά ταυτόχρονα εξάγονταν βία-βάναυσα και αυταρχικά στις χώρες της Περιφέρειας..

                                    Η Pax Sinica

 Μια προσφορά στην Πολυπολικότητα και Κοινή Ανάπτυξη

Αντιθέτως, η Pax Sinica που προωθεί η Κίνα δεν προβάλλεται ως μονομερής ηγεμονία, αλλά ως μια κοινή επιδίωξη πολυπολικής παγκοσμιοποίησης. Το μότο της θα μπορούσε να συνοψιστεί στην φράση: «Κάντε Εμπόριο, Όχι Πόλεμο – για το Κοινό Καλό».

                            Οι Δύο Κύριοι Πυλώνες: SCO και BRICS

Η κινεζική στρατηγική προωθείται μέσω δύο κύριων, συμπληρωματικών οργανισμών:

      Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO)

Εστιάζει στη περιφερειακή ασφάλεια και πολιτιστική συνεργασία.

1.       Η SCO εξέδωσε κοινή δήλωση υποστήριξης του πολυμερούς συστήματος εμπορίου, επαναβεβαιώνοντας τις αρχές του ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου), ενώ καταδίκασε τα «μονομερής αναγκαστικά μέτρα» (π.χ. κυρώσεις) που εφαρμόζουν άλλα κράτη.

2.       Στόχος η προώθηση της Ανάπτυξης: Η δήλωση είναι «επικεντρωμένη στην ανάπτυξη», δεσμεύεται να βοηθήσει τα αναπτυσσόμενα μέλη να επιτύχουν την εκβιομηχάνισή τους και να υποστηρίξει τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

3.        Στρατηγική Ασφάλεια : Η SCO καταδικάζει τρομοκρατικές επιθέσεις (όπως αυτή στο Παχάλγκαμ της Ινδίας) χωρίς γεωπολιτική προκατάληψη, απορρίπτει ρητά το φαρισαϊσμό στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και καταδικάζει ξεκάθαρα τις στρατιωτικές πράξεις άλλων, όπως τις «στρατιωτικές επιθέσεις του Ισραήλ και των ΗΠΑ εναντίον του Ιράν».

 Βασικές της αρχές είναι»: η αμοιβαία εμπιστοσύνη, το αμοιβαίο όφελος, η ισότητα και ο σεβασμός στην πολιτιστική πολυμορφία.

                        Ομάδα BRICS

Εστιάζει στην οικονομική και πολιτική ασφάλεια του Παγκόσμιου Νότου. Από τις 5 ιδρυτικές χώρες (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Ν. Αφρική), οι BRICS επεκτάθηκαν το 2024-25 σε 11 μέλη ( Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Ινδονησία), ενώ εντάχθηκαν ως μέλη-εταίροι 9 επιπλέον κράτη . Επιπλέον περισσότερες από 40 ακόμη χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για ένταξη. Οι BRICS επιδιώκουν να δημιουργήσουν εναλλακτικούς θεσμούς όπως την Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης - NDB και να μεταρρυθμίσουν το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα ώστε να αντανακλά καλύτερα τα συμφέροντα των αναπτυσσόμενων χωρών.

Η Στρατηγική της Αποδολαριοποίησης και οι BRICS:

Ένα από τα πιο σημαντικά όπλα της Pax Sinica έναντι της Pax Americana είναι η προώθηση της αποδολαριοποίησης. Η χρήση του αμερικανικού δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος είναι θεμελιώδους σημασίας για την οικονομική υπεροχή των ΗΠΑ, δεδομένου ότι τους επιτρέπει να  ελέγχουν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και να επιβάλλουν οικονομικές κυρώσεις.

Οι BRICS εργάζονται ενεργά για να το αναιρέσουν αυτό. Πληροφορούμαστε ότι υπάρχουν συζητήσεις για τη δημιουργία μιας νέας κοινής νομισματικής μονάδας BRICS (προσωρινά ονομαζόμενη «R5»), η οποία θα μπορούσε να υποστηριχθεί από ένα ταμείο πόρων που περιλαμβάνει και πετρέλαιο. Αυτό δεν είναι μόνο οικονομικό εγχείρημα, αλλά και γεωπολιτική πράξη με σκοπό να μειωθεί η εξάρτηση από το δολάριο και να περιοριστεί η ικανότητα των ΗΠΑ για μονομερή οικονομική πίεση.

Σύγκριση Βασικών Μεγεθών  Pax Americana vs. Pax Sinica

Παράμετρος	Pax Americana	Pax Sinica
Κεντρική Αρχή	Μονοπολική Ηγεμονία (ΗΠΑ)	Πολυπολικότητα & Ισοτιμία Κρατών
Βασική Μέθοδος	Στρατιωτική Υπεροπλία & Μονομερείς Παρεμβάσεις	Οικονομική Συνεργασία & Πολυμερής Διπλωματία
Οικονομικό Μοντέλο	Προστατευτισμός, Κυρώσεις	Ανοιχτό Εμπόριο, Υποδομές (Belt and Road)
Έμφαση σε Θεσμούς	ΝΑΤΟ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ (Δυτική Κυριαρχία)	SCO, BRICS, AIIB (Εναλλακτικοί Θεσμοί)
Αφήγημα	«Ειρήνη μέσω επιβολής Ισχύος»,	«Κοινό παγκόσμιο μέλλον», «Κοινή αλλά Διακριτή Ασφάλεια»

Το Τέλος μιας Εποχής και ερχομός της Νέας Εποχής;

Η αντίθεση μεταξύ των δύο μοντέλων δεν θα μπορούσε να είναι πιο έντονη. Η Pax Americana, παρά τις θετικές της πτυχές στη σταθεροποίηση των σχέσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων μετά το 1945, υπήρξε σε μεγάλο βαθμό μια « ειρήνη επιβολής». Βασιζόταν σε έναν συνδυασμό σκληρής δύναμης (στρατιωτικά δίκτυα, πραξικοπήματα) και ήπιας δύναμης (οικονομικοί θεσμοί, βοήθεια) για να διατηρήσει την αμερικανική υπεροχή, συχνά με κόστος την ελευθερία, την κυριαρχία και την αυτοδιάθεση άλλων εθνών.

Αντίθετα, η Pax Sinica που προωθείται μέσω των SCO και BRICS προσφέρει ένα εναλλακτικό αφήγημα ειρήνης μέσω του εμπορίου, της συνεργασίας και της συλλογικής διακυβέρνησης. Προσπαθεί να δημιουργήσει ένα πλαίσιο όπου τα κράτη, ιδίως τα αναπτυσσόμενα, μπορούν να συνεργαστούν για την ασφάλεια και την ευημερία τους χωρίς την απειλή της μονομερούς επέμβασης ή των οικονομικών κυρώσεων. Η πρόσφατη επέκταση των BRICS και η ενίσχυση της SCO είναι σαφή σήματα ότι ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου Νότου αναζητά ενεργά εναλλακτικές στη δυτική ηγεμονία.

Ωστόσο, το κινεζικό μοντέλο δεν βαδίζει σε δρόμο στρωμένο με ροδοπέταλα. Οι προκλήσεις παρούσες, αλλά και ο πιθανός ρόλος της Κίνας ως ηγετικής δύναμης, καθώς και το ερώτημα του κατά πόσο αυτό το νέο σύστημα θα είναι πραγματικά πιο δίκαιο και ισότιμο παραμένουν ανοικτά. Παρ 'όλα αυτά, αποτελεί μια ξεκάθαρη και δομημένη πρόταση για μια διαφορετική παγκόσμια διάταξη, που σηματοδοτεί μια ιστορική μετάβαση από την εποχή της μονοπολικής ηγεμονίας στην εποχή της πολυπολικότητας και μάλιστα σε διαφορετικό πλέον τεχνολογικό-παραγωγικό περιβάλλον λόγω Τεχνητής Νοημοσύνης-Βιοτεχνολογίας- Κβαντικής-Ρομποτικής-Αυτοματισμών.  .

Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι πολιτικός αναλυτής, skouterisd@gmail.com, https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94, @dim1956.bsky.social, @skouterisd, https://skouterisd.blogspot.com.